راهکارهای عملی برای کنترل خشم

هر گاه خشم شما را فرا گرفت باید بگویید: «اعوذ باللَّه من الشیطان الرجیم» یعنى از دست شیطان مردود از رحمت خدا به خدا پناه مى‏برم. چون خشم از جنود شیطان است.

امام سجاد (علیه السلام) با جمعی از دوستان گرد هم نشسته بودند. مردی از بستگان آن حضرت آمد در کنار جمعیت ایستاد و با صدای بلند، زبان به ستم و بدگویی امام گشود و سپس از مجلس خارج شد.حضرت زین العابدین ( علیه السلام ) حضوراً به او حرفی نزد و پس از آنکه رفت، به حضاّر محضر فرمود: شما سخنان این مرد را شنیدید؛ میل دارم با من بیایید و پاسخ مرا نیز بشنوید. همه موافقت کردند. امّا گفتند دوست داشتیم که فی المجلس به او جواب می‌دادید و ما هم با شما هم صدا می‌شدیم. آنگاه از جا برخاستند و راه منزل آن مرد جسور را پیش گرفتند.

بین راه متوجه شدند که حضرت آیه « الْكَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ » (آیه 134 سوره آل عمران» را می خواند.

از فرونشاندن آتش خشم سخن می‌گوید و از عفو و اغماض نام می برد. دانستند که آن حضرت در فکر مجازات وی نیست و کلام تندی نخواهد گفت. چون به در خانه‌اش رسیدند امام به صدای بلند او را خواند و به وی فرمود: ای برادر، تو در روی من ایستادی و بدون مقدمه سخنان ناروایی را آغاز نمودی و پی در پی گفتی و گفتی. اگر آنچه به من نسبت دادی در من هست از پیشگاه الهی برای خویشتن طلب آمرزش می‌کنم و اگر نیست از خدا می‌خواهم که تو را بیامرزد. عمل انسانی و کرامت اخلاقی آن حضرت چنان در مرد تأثیر گذاشت که پیش آمد و میان دو چشم حضرت را بوسید و با شرمساری گفت: آری به شما نسبت‌هایی دادم که از آنها منزّه و مبرّایی و من خود به گفته های خویش شایسته ترم.

امام سجاد (علیه السلام ) می توانست با آن مرد به خشونت سخن بگوید و در حدود موازین و مقررات اسلامی او را مجازات کند ولی نه تنها از تند گویی و کیفر او خودداری کرد، بلکه در کمال ادب و بزرگواری با وی سخن گفت و عملش را تلافی کرد.

در آغاز او را برادر خویش خواند و با این کلمه، محیط دوستی و تفاهم به وجود آورد و سپس به گفته هایش اشاره کرد. و اینگونه او را متوجه اشتباهش نمود.

امام صادق (علیه السلام ) فرمود: هر كس به هنگام میل یا ترس یا هوس یا خشم خویشتن دارى كند، خداوند پیكرش را بر آتش دوزخ حرام خواهد ساخت

هنگام خشم چه باید کرد؟

در میان روایات برخی به ثمره فروبردن خشم اشاره داشته و برخی راه‌های مقابله با آن را بیان داشته‌اند که به مواردی از آن اشاره می‌کنیم: هنگامی که خشم تو را گرفت، بر نبى اكرم درود فرست و بگوی: (خداوندا گناهم را ببخش و غضبم را ببر، و از شیطان نگاهم بدار كه حول و قوّتى جز از ناحیه تو نباشد). ( مكارم الأخلاق / ترجمه میرباقرى/ ج‏2 /181 )

پیامبر (صلی الله علیه) فرمود: هر گاه خشمگین شدى پس سكوت اختیار كن. و یا اینکه حالت خویش را تغییر بده یعنی اگر ایستاده بنشیند و یا اگر نشسته بایستد. و علاوه بر این وضو گرفتن و غسل کردن با آب سرد نیز برای تسکین آتش غضب مفید است. (مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر/ 241)

میسر گوید: خدمت امام باقر علیه السّلام از غضب سخن به میان آمد. حضرت فرمود: همانا مرد غضب میكند و تا داخل دوزخ نشود، هرگز راضى نگردد (تا مرتكب گناهى نشود خشمش تسكین نیابد)

پس هر كس بر مردمى خشمگین شد، و ایستاده بود، باید فورى بنشیند، تا پلیدى شیطان از او دور شود، و هر كس بر خویشاوندش غضب كند باید نزدیك او رود و تنش را مس كند (مثلا دست به دست او ساید) زیرا خویشاوند هر گاه مس شود آرامش یابد.( أصول الكافی / ترجمه مصطفوى/ ج‏3/ 412 )

پیامبر (صلی الله علیه) فرمود: هر گاه خشمگین شدى پس سكوت اختیار كن و یا اینکه حالت خویش را تغییر بده یعنی اگر ایستاده بنشیند و یا اگر نشسته بایستد

فواید فروبردن خشم

رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) فرمود: از دوست‏ترین راه به سوى خدا عز و جل دو جرعه است، یک جرعه خشمى كه با بردباریش برگردانند و یک جرعه مصیبت كه با صبرش درمان كنند.( أصول الكافی / ترجمه كمره‏اى/ ج‏4/ 335 ) و كسى كه خشم خود را فرو برد، خداوند عیبهاى او را مى‏پوشاند.

شعیب از مردى نقل كرده است كه گفت: امام صادق (علیه السلام ) فرمود: هر كس به هنگام میل یا ترس یا هوس یا خشم خویشتن دارى كند، خداوند پیكرش را بر آتش دوزخ حرام خواهد ساخت.

رسول خدا (صلی الله علیه ) فرمود: هر كس بر نفس امّاره خود خشم گیرد نه بر مردم، خداوند او را از وحشت روز قیامت ایمن مى‏گرداند. ( پاداش نیكیها و كیفر گناهان / ترجمه ثواب الأعمال/ 345 )

امام صادق علیه السّلام فرمود: هیچ بنده‏ئى خشمى فرو نخورد، جز آنكه خداى عز و جل عزت او را در دنیا و آخرت بیفزاید، و همانا خداى عز و جل فرماید: «و آنها كه خشم خود فرو خورند و از مردم بگذرند، و خدا نیكوكاران را دوست دارد، »

و خدا او را بجاى فرو خوردن خشمش این پاداش دهد (یعنى او را دوست دارد) و می‌فرمود: هر كه خشمى را فرو خورد كه بتواند آن را اعمال كند (و ازطرف خود انتقام بگیرد)، خدا روز قیامت دلش را از رضاى خود پر كند. امام باقر علیه السّلام فرمود: هر كه خشمى را فرو خورد كه بتواند آن را اعمال كند، خدا روز قیامت دلش را از ایمنى و ایمان پر كند.( أصول الكافی / ترجمه مصطفوى/ ج‏3 )

غضب مفرط یکی از مهلکات عظیمه و آفات جسمیه است و چه بسا موجب هلاک ابدی و شقاوت سرمدی شود ماند قتل نفس و قطع عضو و مواردی از این قبیل از این جهت است که گفته‌اند: غضب جنونی است که دفعی عارض می‌گردد.

خشم و شهوت مرد را احول کند ز استقامت روح را مبدل کند

مریم پناهنده

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع:

1.معراج السعادة/ نراقی

2.قصه های تربیتی/ لطیف راشدی

3.أصول الكافی / ترجمه مصطفوى

4.پاداش نیكیها و كیفر گناهان / ترجمه ثواب الأعمال

5.أصول الكافی / ترجمه كمره‏اى/ ج‏4

6.مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر

7.مكارم الأخلاق / ترجمه میرباقرى/ ج‏2